سازمان تأمین اجتماعی ایران: شناخت کامل اهداف، خدمات و تعهدات

• نویسنده مطلب نویسنده بیمه

در حال حاضر، نزدیک به ۴۲ میلیون نفر در ایران تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی قرار دارند که شامل بیمه‌شدگان اصلی و اعضای خانواده آنان می‌شود. مزایای این سازمان شامل حمایت‌های متنوع درمانی، بازنشستگی، از کارافتادگی و مستمری بازماندگان است که به منظور تأمین امنیت اقتصادی و اجتماعی افراد تحت پوشش ارائه می‌شوند.

روش کار سازمان تأمین اجتماعی به این شکل است که کارفرمایان موظف‌ به پرداخت ماهانه حدود ۳۰ درصد از حقوق و مزایای کارگران به‌ عنوان حق بیمه به سازمان تأمین اجتماعی هستند. بیمه‌دات‌کام در این مقاله اهداف، خدمات و چالش‌های سازمان تامین اجتماعی را بررسی و ارکان این سازمان را برای شما تشریح کرده است. 

آدرس سازمان تامین اجتماعی: تهران، خیابان آزادی، نبش خیابان وزارت کار، پلاک ۳۴۵

سایت تامین اجتماعی: www.tamin.ir

چند نکته درباره تامین اجتماعی

سازمان تامین اجتماعی با هدف تأمین امنیت اقتصادی و اجتماعی افراد در برابر خطرات و مشکلات مختلف مانند بیکاری، بیماری، ازکارافتادگی و بازنشستگی تأسیس شده است. شاید اصلی‌ترین تفاوت ستاد مرکزی تامین اجتماعی با دیگر سازمان‌ها عضویت بیش از نیمی از مردم کشور در آن باشد. این سازمان به عنوان یک نهاد عمومی و غیردولتی با بهره‌برداری از منابع مالی ناشی از حق بیمه‌های پرداختی توسط بیمه‌شدگان و کارفرمایان، خدمات و مزایای مختلفی را به مشمولان خود ارائه می‌دهد.

بیمه تامین اجتماعی برای تمامی کارگران و کارکنان الزامی است. صاحبان مشاغل آزاد نیز این امکان را دارند تا با پرداخت حق بیمه از مزایای بیمه مشاغل آزاد بهره‌مند شوند. علاوه بر این، افراد می‌توانند با پرداخت حق بیمه، تحت پوشش بیمه خویش‌فرما قرار بگیرند و از حمایت‌های تأمین اجتماعی برخوردار شوند.

تاریخچه سازمان تامین اجتماعی 

تاریخچه تامین اجتماعی در ایران به ابتدای قرن چهاردهم شمسی برمی‌گردد. ساختار کنونی سازمان تامین اجتماعی در سال ۱۳۵۴ به وجود آمده است. روند توسعه این سازمان به شرح زیر بوده است:

سال ۱۳۰۱: گام‌های اول برای تاسیس سازمان تامین اجتماعی ایران با تصویب اولین قانون استخدامی کشوری و تأسیس نظام بازنشستگی برداشته شد.

سال ۱۳۰۹: دولت طرح «صندوق احتیاط کارگران راه‌آهن» را در این سال به تصویب رساند تا تسهیلات ویژه‌ای برای کارگرانی که در حین احداث راه‌آهن دچار آسیب یا فوت شدند، فراهم کند.

سال ۱۳۱۵: «نظام‌نامه کارخانجات و موسسات صنعتی» برای حمایت از کارگران بخش صنعت به تصویب هیات دولت رسید.

سال ۱۳۲۵: قانون کار تصویب شد. این قانون کارفرمایان را ملزم به تأسیس صندوق‌های بهداشت و تعاون کرد.

سال ۱۳۲۸: با تاسیس وزارت کار، ایجاد صندوق تعاون و بیمه کارگران به تصویب رسید.

سال ۱۳۳۱: در دوران نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق، «سازمان بیمه‌های اجتماعی کارگران» تاسیس شد. این سازمان به تدریج به «سازمان تامین اجتماعی» تغییر نام یافت.

سال ۱۳۵۳: بیمه‌های اجتماعی روستاییان در سازمان تامین اجتماعی ادغام و وزارت رفاه اجتماعی تشکیل شد.

تیرماه ۱۳۵۴: با تصویب قانون تامین اجتماعی و تغییرات بعدی در وزارتخانه‌های مربوطه، سازمان تامین اجتماعی ایران به ساختار کنونی خود رسید.

اهداف سازمان تامین اجتماعی

به طور کلی، رسالت سازمان تامین اجتماعی عبارت است از:

حقوق و تأمین خاص: به افرادی اختصاص دارد که پس از انجام خدمت، به دلیل از دست دادن توانایی فعالیت، امکان ادامه کار را ندارند.

مقرری خاص: به کسانی تعلق می‌گیرد که به دلیل وقوع حادثه یا رویداد ناگهانی از کار افتاده‌اند و دیگر قادر به کار کردن نیستند.

حمایت کارفرمایان: کارفرما باید به حمایت از خانواده‌های افرادی بپردازد که در خدمت او بوده‌اند و فوت شده‌اند.

شعار سازمان تامین اجتماعی، تحقق موارد ذکر شده در جهت تأمین رفاه و حمایت از بیمه‌شدگان و خانواده‌های آنان است. همچنین سازمان تامین اجتماعی با توسعه و اجرای برنامه‌های بیمه‌ای، از جمله بیمه‌های بازنشستگی، درمانی، حوادث کاری و بیکاری، اهداف زیر را در دستور کار قرار داده است:

حفاظت از شهروندان در برابر مخاطرات اقتصادی: مزایای بیمه‌ تامین اجتماعی مانند بازنشستگی و بیمه درمانی، به افراد کمک می‌کند تا در مواجهه با مشکلات اقتصادی مانند ازکارافتادگی یا بیماری، امنیت مالی داشته باشند.

کاهش نابرابری‌های اجتماعی: با پوشش دادن گروه‌های مختلف جامعه از جمله کارگران، روستائیان و بازنشستگان، سازمان تامین اجتماعی تلاش می‌کند در جهت کاهش فاصله طبقاتی و نابرابری‌های اجتماعی گام بردارد.

رونق فعالیت‌های تولیدی و صنعتی: افزایش فعالیت‌های تولیدی و صنعتی به ازدیاد جمعیت تحت پوشش بیمه و تقویت منابع مالی سازمان تأمین اجتماعی کمک می‌کند.

تقویت سیستم اقتصادی: یکی از اهداف تامین اجتماعی، ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به منظور تقویت نیروی کار و افزایش بهره‌وری اقتصادی است.

مزایا و وظایف سازمان تامین اجتماعی چیست؟

تعهدات و وظایف تامین اجتماعی به خدمات‌رسانی به سه دسته زیر تقسیم می‌شود:

• بیمه شدگان
• کارفرمایان
• مستمری‌بگیران

برای آشنایی با خدمات سازمان تامین اجتماعی برای بیمه‌شدگان موارد زیر را می‌توانید از طریق سایت مرکز تامین اجتماعی بررسی کنید:

• فراهم بودن امکان استفاده از خدمات درمانی و پزشکی رایگان درمانگاه‌‌ها و بیمارستان‌‌های طرف قرارداد با تامین اجتماعی
• امکان بازنشستگی و دریافت کردن مستمری (امکان بازنشستگی ده ساله نیز وجود دارد.)
• بیمه دانشجویی
• بیمه زنان خانه دار و دختران 
• کمک هزینه بارداری (مرخصی زایمان)
• هدیه ازدواج تامین اجتماعی (هدیه ازدواج را با بیمه ازدواج اشتباه نگیرید.)
• کمک هزینه کفن و دفن
• بیمه بیکاری
• مشاهده سوابق تامین اجتماعی
• غرامت دستمزد ایام بیماری

خدمات سازمان تامین اجتماعی برای کارفرمایان شامل موارد زیر است:

• جبران خسارت حوادث ناشی از کار
• ارسال لیست حق بیمه توسط کارفرمایان به صورت غیرحضوری
• ارائه تسهیلات در پرداخت بدهی‌ها
• ثبت‌نام و صدور کد کارگاهی بیمه

خدمات سازمان تامین اجتماعی برای مستمری بگیران نیز شامل موارد زیر است:

• مستمری بازنشستگی
• مستمری ازکارافتادگی
• مستمری بازماندگان
• استعلام وضعیت مستمری بگیران
• خدمات پرونده الکترونیک

برخی از خدمات و مزایای بیمه تامین اجتماعی نیز در ادامه بیان شده است:

• مشاهده سوابق بیمه تامین اجتماعی به طور کامل از طریق سایت تامین اجتماعی (امکان اعتراض به سوابق تامین اجتماعی نیز وجود دارد.)
• امکان مشاهده نسخه الکترونیک در سایت تامین اجتماعی
• استعلام برخورداری از حمایت درمانی
• سامانه نوبت‌دهی مراکز درمانی
• احتساب سوابق مدت خدمت نظام وظیفه

با ورود به سامانه تامین اجتماعی می‌توانید از بخش عمده‌ای از خدمات سازمان تامین اجتماعی به صورت غیرحضوری بهره‌مند شوید.

در کنار خدمات ارزشمند سازمان تامین اجتماعی، بیمه‌گزاران با محدودیت‌های نیز مواجه هستند. معایب سازمان تامین اجتماعی به شرح زیر است:

• امکان بازگشت حق بیمه پرداختی و برداشت یا بازخرید آن وجود ندارد.
• سرمایه‌گذاری بر روی حق بیمه در این سازمان امکان‌پذیر نبوده و افراد بیمه‌گذار تنها از مزایای درمانی بهره‌مند می‌شوند.
• قانون، بیمه‌گزار را ملزم می‌کند که حق بیمه را برای مدت تعیین‌شده (معمولاً ۳۰ سال) پرداخت کند.

سازمان بیمه تأمین اجتماعی و حمایت از بیمه‌شدگان

سازمان تأمین اجتماعی ایران به بیش از ۱۳ میلیون بیمه‌شده اصلی، در ازای پرداخت حق بیمه، خدمات حمایتی ارائه می‌دهد. با احتساب اعضای خانواده بیمه‌شدگان (بیمه‌شدگان فرعی) این سازمان در مجموع به بیش از ۲۷ میلیون نفر خدمات درمانی و حمایتی ارائه می‌دهد. بیمه‌شدگان تأمین اجتماعی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

بیمه‌شدگان اجباری 

این گروه شامل کارکنانی است که کارفرمایان آنها موظف به بیمه کردن‌ آن‌ها هستند. کارفرما ۲۳٪ از حق بیمه را پرداخت می‌کند و ۷٪ باقی‌مانده از حقوق بیمه‌شده کسر می‌شود.

بیمه‌شدگان اختیاری

این دسته شامل افرادی است که به‌طور خویش‌فرما (خوداشتغالی) بیمه دریافت می‌کنند. افرادی که در مشاغل آزاد مانند کارگران ساختمانی، آرایشگران و خیاطان فعالیت می‌کنند، می‌توانند با پرداخت حق بیمه به تأمین اجتماعی، از خدمات بیمه مشاغل آزاد بهره‌مند شوند. 

ارکان سازمان تامین اجتماعی

بر اساس اساسنامه سازمان تأمین اجتماعی، ساختار سازمان تامین اجتماعی ایران پس از ادغام سه وزارت‌خانه کار، رفاه و تعاون به شرح زیر است:

هیأت امنا: اعضای هیات امنای سازمان تامین اجتماعی ایران ۹ نفر هستند. این افراد با حکم وزیر کار برای مدت ۴ سال انتخاب می‌شوند. تصویب خط مشی و راهبردهای کلان سازمان، برنامه و بودجه و عزل و نصب اعضای هیات مدیره و مدیرعامل از وظایف هیات امناست. 

 هیأت‎ مدیره: اعضای هیات مدیره متشکل از ۵ نفر هستند که برای مدت ۴ سال انتخاب می‌شوند. بررسی خط مشی‌ها و بودجه، تعیین هیات مدیره شرکت‌ها، نظارت بر عملکرد شرکت‌ها و… از جمله وظایف این رکن از سازمان تامین اجتماعی ایران است. 

 مدیرعامل: وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی حکم انتصاب مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی را صادر می‌کند. مدیرعامل برای مدیریت تامین اجتماعی وظیفه دارد امور جاری سازمان را اداره کرده، معاونان و مدیران ستادی و استانی را عزل و نصب کند و گزارش عملکرد سازمان را به هیات مدیره ارائه دهد. در حال حاضر مدیریت تامین اجتماعی به عهده میرهاشم موسوی است.

 هیأت نظارت: اعضای این هیات نظارت ۳ نفره از سوی هیات امنا برای مدت ۴ سال انتخاب می‌شوند. وظایف این هیات، نظارت بر حسن اجرای مفاد اساسنامه سازمان تامین اجتماعی است.

برای کسب اطلاعات و شناخت بیشتر از سلسله مراتب سازمان تامین اجتماعی، در ادامه معاونت‌های سازمان تامین اجتماعی معرفی شده است:

• معاونت اقتصادی و سرمایه‌گذاری
• معاونت حقوقی، مجلس و امور بین‌الملل
• معاونت بیمه‌ای
• معاونت فرهنگی، اجتماعی و امور استان‌ها
• معاونت برنامه ریزی، مالی و پشتیبانی
• معاونت توسعه مدیریت و منابع انسانی
• معاونت درمان

در تصویر زیر واحدهایی که به صورت مستقیم زیرز نظر مدیرعامل هستند، نیز مشخص است.

چارت سازمان تامین اجتماعی

سازمان تامین اجتماعی؛ دولتی یا خصوصی؟

سازمان تامین اجتماعی زیر نظر کدام وزارتخانه است؟ برخلاف تصور بسیاری از افراد، سازمان تامین اجتماعی یک سازمان دولتی نیست. سازمان تامین اجتماعی ایران یک سازمان عمومی و غیردولتی است که بخش زیادی از منابع مالی آن از حق بیمه‌ها تامین می‌شود. با وجودی که مدیرعامل این سازمان از سوی وزیر کار انتخاب می‌شود، اما این سازمان متکی به منابع دولتی نیست.

هر یک از کارفرماها و کارگران هر ماه باید مبلغ مشخصی را به عنوان حق بیمه به این سازمان پرداخت کنند. بیمه‌گزاران با این پرداختی، هم خود را بیمه می‌کنند و هم منابع مالی اداره بیمه تامین اجتماعی را تامین می‌کنند. با توجه به اینکه تمامی درآمدها و سرمایه‌های سازمان تامین اجتماعی متعلق به افراد تحت پوشش بیمه است، امکان ادغام این سازمان با هیچ سازمان یا موسسه دولتی یا غیردولتی وجود ندارد.

منابع درآمدی سازمان تامین اجتماعی

منافع مادی سازمان تامین اجتماعی از کجا تامین می‌شود؟ اصلی‌ترین منابع درآمدی سازمان تامین اجتماعی، حق بیمه پرداختی توسط افراد تحت پوشش است. حداقل مبلغ حق بیمه تأمین اجتماعی کارگران برای سال ۱۴۰۳، معادل ۲۸,۳۹۸,۵۵۳ ریال اعلام شده است که از این مبلغ، سهم پرداختی کارگر ۶,۶۲۶,۳۲۹ ریال است.

به طور کلی منابع درآمدی سازمان تامین اجتماعی بر اساس ماده ۲۸ قانون تامین اجتماعی موارد زیر است:

• حق بیمه
• فعالیت‌های اقتصادی شرکت‌های تابعه (نظیر شرکت شستا)
• وجوه حاصل از خسارات و جریمه‌ها
• کمک و هدایا

انواع جرایم تامین اجتماعی چیست؟

جرایم تأمین اجتماعی به مواردی اشاره دارد که بیمه‌گزار به دلیل کوتاهی یا عدم رعایت قوانین مشمول پرداخت جریمه می‌شود. برخی از این جرایم شامل موارد زیر است:

1. جریمه به علت عدم ارسال لیست بیمه کارکنان: کارفرما موظف است هر ماه لیست بیمه کارکنان خود را به سازمان تامین اجتماعی ارسال کند. در صورت عدم ارائه این لیست در موعد مقرر، کارفرما مشمول جریمه می‌شود.
2. جریمه به علت تاخیر در پرداخت حق بیمه: اگر کارفرما حق بیمه کارکنان خود را در زمان تعیین‌شده پرداخت نکند، علاوه بر مبلغ اصلی حق بیمه، جریمه‌ای به عنوان تاخیر در پرداخت از وی دریافت خواهد شد.

این جرایم به منظور تشویق کارفرمایان به رعایت دقیق تعهدات قانونی و حفظ حقوق بیمه‌شدگان اعمال می‌شوند.

چالش‌های پیش روی سازمان تامین اجتماعی ایران

سازمان تامین اجتماعی کشور با بحران‌های مالی جدی مواجه است که آینده آن را با چالش‌های بزرگی روبه‌رو کرده است. کاهش نرخ تولد و افزایش سن بازنشستگان موجب شده که مصارف سازمان به طور قابل توجهی از منابع آن پیشی بگیرد. در این شرایط، سازمان برای تأمین کسری‌ها به فروش دارایی‌ها روی آورده است، اقدامی که منتقدان آن را به عنوان آینده‌فروشی می‌دانند. 

سازمان تأمین اجتماعی در پاسخ به این انتقادات درباره عملکرد خود توضیح داده است که در سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰، بالغ بر ۱۰۶ هزار میلیارد تومان استقراض انباشته برای پرداخت مستمری‌ها و سایر تعهدات مالی صورت گرفته که این موضوع باعث تبدیل سازمان به یکی از بزرگ‌ترین بدهکاران نظام بانکی شده است. به همین دلیل، فروش دارایی‌ها به عنوان تنها گزینه موجود مطرح شده است. 

افزون بر این، عدم وصول مطالبات از دولت و افزایش نرخ تورم وضعیت مالی سازمان را به شدت وخیم‌تر کرده است.در صورت ادامه این روند، نمی‌توان به بهبود وضعیت مالی سازمان بیمه تامین اجتماعی در سال‌های آینده امیدوار بود.

ضرورت اصلاحات اساسی در سازمان تأمین اجتماعی ایران

سازمان تأمین اجتماعی ایران با هدف تأمین امنیت اقتصادی و اجتماعی افراد در برابر خطراتی چون بیکاری، بیماری، ازکارافتادگی و چالش‌های بازنشستگی تأسیس شده است و خدمات متنوعی نظیر بیمه درمانی و مستمری بازنشستگی را به میلیون‌ها نفر ارائه می‌دهد.

این سازمان به‌رغم خدمات گسترده و اهمیت حیاتی‌اش، نیازمند اصلاحات اساسی برای بهبود وضعیت مالی و تأمین پایدار منابع خود است تا بتواند به تعهداتش به بیمه‌شدگان و مستمری‌بگیران به‌طور مؤثر ادامه دهد. 

• + تامین اجتماعی چیست؟
  • برای تعریف سازمان تامین اجتماعی باید گفت این سازمان یک نهاد عمومی و غیردولتی برای تأمین امنیت اقتصادی و اجتماعی در برابر مشکلات مختلف است.
• + اهداف تامین اجتماعی چیست؟
  • ماموریت سازمان تامین اجتماعی حفاظت از شهروندان در برابر مخاطرات اقتصادی، رونق فعالیت‌های تولیدی و صنعتی،کاهش نابرابری‌های اجتماعی و حفاظت از شهروندان در برابر مخاطرات اقتصادی است.
• + معاونت های تامین اجتماعی کدام‌اند؟
  • در چارت سازمان تامین اجتماعی معاونت‌های زیر وجود دارد: معاونت اقتصادی و سرمایه‌گذاری، معاونت حقوقی و بین‌الملل، معاونت بیمه‌ای، معاونت اجتماعی و امور استان‌ها، معاونت مالی و پشتیبانی، معاونت منابع انسانی، معاونت درمان
• + شعار تامین اجتماعی چیست؟
  • شعار سازمان تأمین اجتماعی، تأمین رفاه و حمایت از بیمه‌شدگان و خانواده‌های آنان از طریق ارائه حقوق و تأمین خاص برای افرادی که توانایی فعالیت خود را از دست می‌دهند، مقرری خاص برای افرادی که به علت حوادث ازکارافتاده می‌شوند، و حمایت از خانواده‌های کارگران فوت‌شده است.
• + سازمان تامین اجتماعی دولتی است یا خصوصی؟
  • برخلاف تصور بسیاری با وجود اینکه مدیرعامل آن از سوی وزیر کار مشخص می‌شود، اما این نهاد غیردولتی و از نظر مالی متکی به حق بیمه‌های پرداختی است.
• + وظایف تامین اجتماعی چیست؟
  • تعهدات سازمان تامین اجتماعی در قبال بیمه‌شدگان، کارفرمایان و مستمری بگیران است. وظیفه سازمان تامین اجتماعی ارائه خدمات حمایتی در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی است. جزئیات بیشتر داخل مقاله آمده است.
• + سال تاسیس تامین اجتماعی چه زمانی است؟
  • سازمان تامین اجتماعی در سال 1331، با نام «سازمان بیمه‌های اجتماعی کارگران تاسیس شد و رفته رفته به روند کنونی رسید.