اگر با هواپیما بر فراز شهر تهران پرواز کنید؛ در لحظه اوج گرفتن ناگهان چهره دیگری از شهر را میبینید. انگار شما دارید شهر را این بار از منظر یک طراح یا برنامهریز شهری نظاره میکنید. در این ساختار، سه شکل قابل تفکیک است. اول؛ پهنهها که رنگهای مختلف دارند. این رنگها کاربری زمینهای شهر را نشان میدهند. دوم؛ نقاط کوچک و بزرگی هستند که میادین شهر را مشخص میکنند. و در نهایت هم خطهایی است که از دل پهنهها میگذرند. از میان عناصر گفته شده، پهنهها در مدیریت شهری از اهمیت بیشتری برخوردار است. در این مقاله قصد داریم به ساختار پهنه بندی تهران و نقش آن در مدیریت بحران زلزله بپردازیم. پس با ما همراه باشید.
در ابتدا و قبل از هر چیز باید بدانید پهنه بندی چیست؟ پهنهبندی در واقع دستهبندی اراضی بر اساس کاربری به منظور جلوگیری از تداخل کارکردها و بالا بردن کارایی محیط شهری است که به وسیله وزارت مسکن و شهرسازی انجام میشود.
پهنهبندی در ساختار مدیریت شهری دو سطح دارد. در سطح اول، خطرات زمینشناسی مربوط به زلزله بررسی میشود. سطح دوم، کاربری زمینهای شهر برای استفاده در برنامهریزی ساختوسازهای شهری مورد توجه قرار میگیرد. در پهنه بندی تهران، بهدلیل ویژگیهای زمینشناسی و اهمیت نقش سیاسی و اقتصادی این شهر، هر دو سطح لحاظ میگردد.
زلزله در اثر تخلیه ناگهانی انرژی ذخیره شده درون زمین، بر سطح پوسته رخ میدهد. زمینلرزهها با ایجاد حرکات دامنهای در عمق پوسته، عامل ایجاد پدیدههایی چون: رانش زمین، بهمن، ریزشکوه، شکاف زمین و… میشوند.
بررسیهای کارشناسان در برآورد شدت زلزله (Intensity) حاکی از این است که شهر تهران در پهنه زلزلهخیز کشور قرار دارد. ازاینروی از سال ۱۳۸۳ اقدامات و مطالعاتی در جهت مدیریت و کنترل آسیبپذیری لرزهای (Earthquake Vulnerability) این شهر انجام گرفت. مطالعات و بررسیهای انجام شده شامل موضوعات زیر میشود:
آیا برای مقابله با زلزله آماده هستید؟ کسب آگاهی، یکی از بهترین راهها برای بدست آوردن آمادگی لازم در مواجه با خطرات است.
نقشههای پهنه بندی با ارزیابی خطرات ناشی از زمینلرزه به تامین ایمنی سازهها و تاسیسات کمک میکنند. در این نقشهها محدوده وقوع حوادث ناشی از زلزله مشخص میشود. همچنین میزان احتمالات وقوع و مقایسه نسبی خطرات آن در پهنههای مختلف تعیین میگردد. نقشههای پهنهبندی به دو سطح تقسیم میشوند:
در این سطوح به مساحت، مقیاس، نوع، دقت و کاربری دادهها توجه میشود. پهنهبندی آسیبپذیری ناشی از زمینلرزه به کمک سیستمهای اطلاعاتی مکانی یا GIS انجام میگیرد. بر این اساس، نقشه پهنه بندی تهران در سه سطح زیر بررسی میشود:
خطرات زمین شناسی ناشی از زمینلرزه در سه سطح حرکات زمین، ناپایداری شیب و روانگرایی به قرار زیر تعیین میگردد:
درجه یک | درجهدو | درجه سه | |
حرکات زمین | زلزلههای تاریخی و بررسی اطلاعات موجود نقشههای زمینشناسی مصاحبه با ساکنین محلی | میکروترمور مطالعات اولیه ژئوتکنیکی | تحقیقات ژئوتکنیکی (تحلیل پاسخ زمین) |
ناپایداری شیب | زلزلههای تاریخی و بررسی اطلاعات موجود نقشههای زمینشناسی نقشههای زمین ریختشناسی | دورسنجی: عکسهای هوایی و برداشتهای کلی. مطالعات محلی اطلاعات مربوط به پوشش گیاهی و بارش | تحقیقات ژئوتکنیکی ( تحلیل ناپایداری شیب) |
روانگرایی | زلزلههای تاریخی و بررسی اطلاعات موجود نقشههای زمینشناسی نقشههای زمین ریختشناسی | دورسنجی: عکسهای هوایی و برداشتهای کلی مطالعات محلی مصاحبه با ساکنین محلی | تحقیقات ژئوتکنیکی ( تحلیل روانگرایی) |
مقیاس | ۱۵۰۰۰۰ تا ۱:۱۰۰۰۰۰۰ | ۱:۱۰۰۰۰۰ تا ۱:۱۰۰۰۰ | ۱:۲۵۰۰۰ تا ۱:۱۵۰۰۰ |
بیمه دات کام کارگزاری آنلاین استعلام و خرید انواع بیمهها است. شما میتوانید برای خرید بیمه آتش سوزی با پوشش بیمه زلزله به صفحه محصولات سایت بروید.
پهنهبندی در این سطح، یکی از طرحهای جامع مدیریت شهری است که در هر ساختوسازی ملاک عمل قرار میگیرد. بر اساس اطلاعات موجود در پهنهبندی میتوان به تقاضاهای مالکین مبنی بر هرگونه ساختوساز، خیلی سریع پاسخ داد.
کاربریهای مجاز شهری را تعیین کرد و مانع از تداخل غیرضروری کاربریها شد. همچنین تراکم ساختمانی مجاز را در هر ناحیه شهری مشخص نمود. با در نظر گرفتن این اصول ساختار پهنه بندی تهران به ۴ پهنه کلان تقسیم میشود:
نظام پهنه بندی تهران، کاربری اراضی این شهر را در چهار پهنه کلان تعریف میکند:
همانطور که اشاره شد؛ پهنهبندی، اصلیترین سند اجرایی طرحهای راهبردی- ساختاری در شهر است. از این سند برای تحقق چشمانداز، اهداف و استراتژیهای بلندمدت توسعه و عمران شهری بهره میگیرند. نظام پهنهبندی در طرح جامع شهر تهران به شرح زیر است:
این پهنه، کاربری مسکونی شهر را نشان میدهد. افزونبر آن قسمتهایی از شهر که پشتیبان بخش مسکونی است مانند: معابر، دسترسیها و خدمات را شامل میشود. در بخش خدمات، همهی خدمات اعم از انتفاعی و غیرانتفاعی را در برمیگیرد.
در پهنه مسکونی برای تامین امنیت و آرامش ساکنین، انجام برخی از فعالیتها ممنوعیت یا مشروعیت دارند. انجام برخی از فعالیتها هم مشروط به رعایت اصول مشخصی است. موارد زیر در پهنه مذکور متناسب با نیاز ساکنان آن مجاز است:
استفاده از اراضی و ساختوساز در پهنه بندی تهران زیرپهنه سکونت در جدول زیر قابل مشاهده است:
کد یک رقمی | پهنه اصلی | کد دو رقمی | پهنهها | کد سه رقمی | مشخصات کلی زیرپهنهها | حداکثر تراکم ساختمانی مجاز | حداکثر تعداد طبقات | حداکثر سطح اشتغال | حداقل اندازه قطعات | حداقل عرض معبر |
R1 | R11
| مسکونی با تراکم کم | R111 | مسکونی ویلایی و مسکونی ۲ طبقه | %۱۲۰ | ۲ | %۶۰ | – | – | |
R112 | مسکونی ۳ طبقه | %۱۸۰ | ۳ | %۶۰ | – | – | ||||
R12 | مسکونی با تراکم متوسط | R121 | مسکونی ۴ طبقه | %۲۴۰ | ۴ | %۶۰ | ۲۰۰ | ۸ | ||
R122 | مسکونی ۵ طبقه | %۳۰۰ | ۵ | %۶۰ | ۲۵۰ | ۱۰ | ||||
R13 | مسکونی با تراکم زیاد | R131 | مسکونی ۶ طبقه | %۳۶۰ | ۶ | %۶۰ | ۳۰۰ | ۱۲ | ||
R2
| R21 | بافت مسکونی ارزشمند روستایی | R211 | مسکونی ۲ طبقه | %۱۰۰ | ۲ | %۵۰ | – | – | |
R212 | مسکونی ۳ طبقه | %۱۲۰ | ۳ | %۴۰ | ||||||
R22 | بافت مسکونی ارزشمند تاریخی | R221 | مسکونی ارزشمند تاریخی (با طبقات متفاوت) | %۱۰۰ | ۲ | %۵۰ | – | – | ||
R23 | بافت مسکونی ارزشمند معاصر | R231 | بافتهای مسکونی ارزشمند معاصر | تثبیت وضع موجود بر اساس طرحهای قبلی مصوب | ||||||
R24 | بافتهای مسکونی ارزشمند سبز | R241 | بافتهای مسکونی ارزشمند سبز | %۱۲۰ | ۴ | %۳۰ | – | – | ||
R25 | مسکونی ویژه پهنه مرکزی | R251 | مسکونی پهنه مرکزی | %۲۵۰ | ۵ | %۵۰ | ۳۰۰ | ۱۲ | ||
R26 | مسکونی ویژه پهنه محورهای شهری | R261 | مسکونی ۷ طبقه | %۲۸۰ | ۷ | %۴۰ | ۷۵۰ | ۱۴ | ||
R262 | مسکونی ۹ طبقه | %۳۱۵ | ۹ | %۳۵ | ۱۰۰۰ | ۱۴ | ||||
R263 | مسکونی ویژه (بلندمرتبه با طرح توجیهی | %۶۰۰
| ۱۳ طبقه و بیشتر | %۳۰ | ۳۰۰۰ | ۲۰ |
این دسته در طرح تفضیلی پهنه بندی تهران بخشی از شهر است که در آن کار و فعالیت غالب میشود. در دسته فعالیت، کاربریهای مجاز، شامل ساختمان سازیهای اداری، تجاری، خدماتی و صنعتی است. مجوز ارتفاع ساختمان در پهنه کلان فعالیت ۲ تا ۱۲ طبقه است. هرچند برجسازی در این پهنه امکانپذیر است؛ اما صرفا میتوان برای استفادههای تجاری از آن بهرهبرداری کرد.
ضوابط استفاده از اراضی و ساختوساز در زیرپهنه فعالیت به شرح زیر است:
کد یک رقمی | پهنه اصلی | کد دو رقمی | پهنهها | کد سه رقمی | مشخصات کلی زیر پهنهها | حداکثر تراکم ساختمانی مجاز | حداکثرتعداد طبقات | حداکثرسطح اشغال | حداقل اندازه قطعات | حداقل عرض گذر مجاور | |
طبقات پایین | طبقات بالا | ||||||||||
S1 |
تجاری، اداری و خدماتی | S11 | بازار (تجاری، خدماتی و فرهنگی) | S111 | بازارهای سنتی تهران | تثبیت الگوی کنونی تا تهیه و تصویب طرحهای ویژه مداخله | – | – | |||
S112 | گسترهها و راستههای تجاری و خدماتی | تثبیت الگوی کنونی تا تهیه و تصویب طرحهای منظر و طراحی شهری | – | – | |||||||
S12 |
محورها و گسترههای تجاری، اداری و خدماتی | S121 | محورهای ویژه بلند مرتبه با طرح توجیهی | %۷۵۰ | ۱۲ و بیشتر | %۸۰ تا ۳ طبقه | %۳۰ | ۲۰۰۰ | ۱۸ | ||
S122 | عملکرد در مقیاس فرامنطقهای (فراشهری، شهری و حوزهای) | %۴۴۰ | ۹ | %۸۰ تا ۲ طبقه | %۴۰ | ۱۵۰۰ | ۱۶ | ||||
S123 | عملکرد در مقیاس منطقه | %۳۴۰ | ۶ | %۸۰ تا ۲ طبقه | %۴۵ | ۷۵۰ | ۱۴ | ||||
S124 | عملکرد در مقیاس ناحیهای و محلهای | %۲۳۰ | ۴ | %۸۰ در همکف | %۵۰ | ۳۰۰ | ۱۲ | ||||
S125 | گسترههای ویژه بلندمرتبه با طرح توجیهی | %۶۰۰ | ۱۲ و بیشتر | %۷۰ تا ۳ طبقه | %۳۰ | ۳۵۰۰ | ۱۸ | ||||
S2 |
مراکز و گسترههای تجاری، اداری و خدمات (با غلبه سبز یا باز) |
S21 |
گسترهها و مراکز تجاری، اداری و خدمات | S211 | گسترهها و مراکز ویژه بلند مرتبه با طرح توجیهی | %۵۰۰ | ۱۲ و بیشتر | % ۵۰ تا ۲ طبقه | %۲۰ | ۲۵۰۰ | ۱۸ |
S212 | عملکرد در مقیاس فرامنطقهای (فراشهری، شهری و حوزهای) | %۳۷۰ | ۱۱ | %۵۰ تا ۲ طبقه | %۳۰ | ۱۵۰۰ | ۱۴ | ||||
S213 | عملکرد در مقیاس منطقه | %۳۱۰ | ۸ | %۵۰ تا ۲ طبقه | %۳۵ | ۱۰۰۰ | ۱۲ | ||||
S214 | عملکرد در مقیاس ناحیهای و محلهای | %۲۵۰ | ۶ | %۵۰ در همکف | %۴۰ | ۵۰۰ | ۱۰ | ||||
S22 | گسترهها و مراکز تجاری-اداری و خدمات (با غلبه فرهنگی) | S221 | عملکرد در مقیاس فرامنطقهای (فراشهری، شهری و حوزهای) | با طرحهای موضعی ویژه و مصوب کمیسیون ماده ۵ و تصویب نهایی شورای عالی شهرسازی و معماری | |||||||
S222 | عملکرد در مقیاس ناحیهای و محلهای | با طرحهای موضعی ویژه و مصوب کمیسیون ماده ۵ شهر | |||||||||
S3 | صنعتی – کارگاهی (تخصیص حداقل %۲۰ از وسعت قطعه در فضای اشغال نشده به فضای سبز درختکاری شده) | S31 | صنعت | S311 | صنعت پاک با فناوری بالا و خوشههای صنعتی | طرح ویژه | %۵۰ | – | – | – | |
S312 | مجتمعهای صنایع کارخانهای | %۸۰ | ۲ | %۴۰ | – | ۵۰۰۰ | ۲۴ | ||||
S32
| گستره و محور کارگاهی-تولیدی | S321 | کارگاههای تولیدی و تجاری | %۱۵۰ | ۳ | %۵۰ | – | ۲۰۰۰ | ۲۰ | ||
S322 | مجتمع کارگاههای تولیدی | %۱۰۰ | ۲ | %۵۰ | – | ۱۵۰۰ | ۱۸ | ||||
S33 |
خدمات صنعتی فنی | S331 | عملکرد در مقیاس فرامنطقهای (فراشهری و شهری) | %۱۴۰ | ۳ | %۶۰ در همکف | %۴۰ | ۱۵۰۰ | ۱۸ | ||
S332 | عملکرد در مقیاس منطقهای و ناحیهای | %۱۰۰ | ۲ | %۶۰ در همکف | %۴۰ | ۱۰۰۰ | ۱۴ |
پهنه کلان مختلط از حضور آهسته ولی پیوسته واحدهای تجاری و ماندگار شدن آن در پهنه مسکونی ایجاد شدهاست. به همین دلیل در این پهنه، مجوز ساختوساز تجاری – مسکونی به صورت توامان داده میشود.
ضوابط استفاده از اراضی و ساختوساز در پهنه کلان مختلط به شرح زیر است:
کد یک رقمی | پهنههای اصلی | کد دو رقمی | پهنهها | کد سه رقمی | مشخصات کلی زیرپهنهها | حداکثر تراکم ساختمانی مجاز | حداکثر تعداد طبقات | حداکثرسطح اشغال | حداقل ضریب سکونت | حداقل اندازه قطعات | حداقلعرض گذر مجاور | |
طبقات پایین | طبقات بالا | |||||||||||
M1 |
فعالیت با مسکونی |
M11 | مختلط تجاری، اداری و خدمات با مسکونی | M111 | محورهای مختلط فرامنطقهای (فراشهری، شهری و حوزهای)و بلندمرتبه با طرح توجیهی | %۴۴۰ | ۹ | %۸۰ تا ۲ طبقه | %۴۰ | %۳۰ | ۷۵۰ | ۲۰ |
M112 | محورهای مختلط منطقهای | %۳۵۰ | ۷ | %۸۰ در همکف | %۴۵ | %۵۰ | ۵۰۰ | ۱۶ | ||||
M113 | محورهای مختلط زیرمنطقهای | %۲۸۰ | ۵ | %۸۰ در همکف | %۵۰ | %۷۰ | ۳۵۰ | ۱۴ | ||||
M114 | گسترههای مختلط | %۲۰۰ | ۴ | %۵۰ در همکف | %۵۰ | % ۵۰ | ۳۰۰ | ۱۲ | ||||
M12 | مختلط صنایع خدماتی و کارگاهی با مسکونی | M121 | محورهای مختلط | %۲۵۰ | ۵ | %۵۰ در همکف | % ۵۰ | %۲۰ | ۳۰۰ | ۱۶ | ||
M122 | گسترههای مختلط | %۱۵۰ | ۲ | %۵۰ در همکف | %۵۰ | %۲۵ | ۳۰۰ | ۱۴ | ||||
M2 | فرهنگی و گردشگری با حداقل مسکونی | M21 | مختلط فرهنگی-تفریحی | M211 | مختلط با غلبه خدمات به ویژه فرهنگی و هنری | %۱۵۰ | ۳ | %۵۰ در همکف | %۵۰ | %۳۰ | ۳۰۰ | ۱۲ |
M212 | مختلط با غلبه تفرج و گردشگری | %۱۲۰ | ۲ | %۶۰ در همکف | %۶۰ | %۳۵ | ۱۰۰۰ | ۱۲ | ||||
M22 |
مختلط ویژه | M221
| مختلط با غلبه سیاحت و زیارت (پیرامون بقاع متبرکه و امامزادههای دورن شهری) | تثبیت وضع موجود تا تهیه و تصویب طرحهای ویژه | %۴۰ | – | – | |||||
M222 | مختلط بافت تاریخی-فرهنگی (محورها و گسترهها) | %۴۰ | – | – |
چهارمین بخش در پهنه بندی تهران به فضای سبز و حفاظت از این فضاها تعلق دارد. مجوز ساختوساز در این پهنه به هیچوجه صادر نمیشود. پهنه کلان فضای سبز موارد زیر را در برمیگیرد:
ضوابط استفاده از اراضی و ساختوساز در پهنه فضای سبز به شرح زیر است:
کد یک رقمی | پهنههای اصلی | کد دو رقمی | پهنهها | کد سه رقمی |
مشخصات کلی زیر پهنهها | حداکثرتراکم ساختمانی مجاز | حداکثرتعداد طبقات | حداکثر سطح اشغال | حداقل اندازه قطعات (هکتار) |
توضیحات |
G1
|
فضای سبز عمومی
|
G11 |
پارک شهری | G111 |
پارکهای عمومی شهری | %۱۰ | ۲
| شهری: ۳% | شهری:۱۰ | احداث بنا محدود به دفتر اداری، نگهبانی، سرویس بهداشتی، خدمات پذیرایی و غذایی |
%۲۰ | محلهای: ۷% | محلهای:۱ | نگهبانی و تاسیسات نگهداری و بهداشتی | |||||||
G112 | پارکهای ویژه (پارک بازی، پارک موضوعی و…) | %۱۰ | — | — | — | هرگونه ساختوساز در این پارکها با تصویب کمیسیون ماده ۵ مجاز است | ||||
G12 |
پارکهای جنگلی | G121 | پارکهای جنگلی حفاظتی-تفرجی | %۲ | ۱ | %۲ | ۵۰ | ممنوعیت هرگونه ساختوساز مسکونی، تجاری، اداری، صنعتی و کارگاهی و محدود شدن ساختوساز به فعالیتهای مرتبط با تفرج و گذران اوقات فراغت طبق طرح تفصیلی جدید شهر تهران حداکثر تا ۵ هزار مترمربع و هرگونه ساختوساز منوط به ارائه طرح توجیهی و تصویب کمیسیون ماده ۵ شهر تهران | ||
G122 |
پارکهای جنگلی موضوعی |
%۲
|
۱ |
%۲ |
۵۰ | |||||
G2 | فضای سبز خصوصی |
G21 | باغات و اراضی مزروعی | G211 | باغات کشاورزی | %۱۰ | ۲ | %۵ | – | احداث حداکثر ۱۵۰ مترمربع بنا در حداکثر ۳ طبقه برای زندگی و فعالیت بهرهبردار |
G212 | مزارع پرورش گیاه | %۱۰ | ۲ | %۵ | – | ساختوساز در حد نیاز بهرهبردار با حداکثر ۱۰۰ مترمربع زیربنای مسکونی، ۲۰ مترمربع اتاق سرایداری و ۴۰ مترمربع انبار | ||||
G213 | اراضی مزروعی | – | – | – | – | |||||
G3 |
سبز و باز (حفاظت ویژه) |
G31
| رود – درهها (حفاظت از حریم) | G311 | باغسار تفرجی-رود درهای | – | – | – | – | هرگونه بارگذاری و طراحی بر اساس توجیه مطالعات زیست محیطی و هیدرولوژیک و طبق طرحهای مصوب مجاز است. |
G32 | پهنههای سبز و باز ویژه | G312 | فضاهای سبز رود درهها | – | – | – | – | |||
G321 | پهنه حفاظت فرهنگی و تاریخی | – | – | – | – | هرگونه ساختوساز بر اساس ضوابط تبصره ذیل بند ۵-۶ مجاز است. | ||||
G322 | حریم بزرگراههای ویژه | – | – | – | – | ممنوعیت احداث هرگونه بنا و استفاده از اراضی صرفا با فضای سبز | ||||
G323 | پهنه حفاظت ویژه (محدوده بین حد کالبدی شهر و محدوده شهر) | – | – | – | – | بر اساس طرح ویژه مصوب |
سامانه پهنهبندی با ثبت اطلاعات بهرهبرداران کشاورزی، اطلاعات کارشناسان و مروجان مسوول هر یک از پهنهها و تعیین حدود و ثغور فعالیتها، اطلاعات زیر ساختها و تجهیزات در مراکز جهاد کشاورزی را جمعآوری میکند. به تدریج شکلهای تخصصی در حوزه زراعت و باغبانی در این سامانه بارگذاری میشود تا اطلاعات مربوط به این حوزهها توسط مروجان ثبت شود.
اطلاعات ثبت شده در این سامانه به یک جعبه مدیریت مکان محور تبدیل میشود تا وزارتخانه به راحتی بتواند فعالیتها را در عرصه تولیدات کشاورزی رصد کند.
شما میتوانید برای استعلام کاربری زمین در پهنه بندی تهران به سایت https://map.tehran.ir/ مراجعه کنید. و مراحل زیر را انجام دهید:
ساختار کالبدی شهر، چراغ راهنمای مدیریت شهری است. مهمترین بخش این ساختار پهنهها هستند. پهنهبندی شهرها در دو سطح انجام میگیرد که شامل پهنهبندی خطرات زمینشناسی مرتبط با زلزله و پهنهبندی اراضی شهر میشود.
در این مقاله جزییات، تعارف و نکات هر دو سطح پهنه بندی تهران را بیان کردیم. اگر درباره آن پرسشی دارید برای ما کامنت بگذارید. کارشناسهای بیمه دات کام در اولین فرصت پاسخگوی شما هستند.
تهرانی
سلام واقعا تهران زلزله بیاد اینها به کار میاد؟
کارشناس بیمه
سلام بله.